ABD Başkanı Donald Trump'ın dün yeni gümrük vergilerini açıkladı. Plan tüm ülkelere en az yüzde 10'luk bir temel gümrük vergisi getiriyor.
Beyaz Saray, Avrupa Birliği, Çin, Vietnam ve Lesotho gibi "en kötü suçlular" olarak tanımladığı ülkelerden gelen ürünlere çok daha yüksek oranlar uygulanacağını belirtti.
Trump bu yıl en büyük ticaret ortakları Meksika, Kanada ve Çin başta olmak üzere çok sayıda ülkeye yeni gümrük vergileri getirmişti. Ancak Beyaz Saray, Meksika ve Kanada'nın son değişikliklerden muaf tutulacağını açıkladı.
Trump bu adımların ithal ürünleri pahalılaştırarak yerli üretimi artıracağını savunuyor. Fakat bu, tüketicilerin ödemesi gereken faturaların da artması anlamına geliyor.
Trump, ABD'nin yıllardır "yakın ve uzak birçok ülke tarafından yağmalandığını, talan edildiğini, sömürüldüğünü" savundu.
"Bugün Amerikan işçisinin yanında duruyoruz ve nihayet Amerika'yı önceleyen bir politika izliyoruz" diyen Trump, "Kurtuluş Günü" olarak nitelendirdiği bu günü "Amerikan tarihindeki en önemli günlerden biri" olarak tanımladı.
Trump, seçim kampanyası sırasında hükümete gelir sağlamak ve üretimi artırmak için yeni tarifeler getireceğini söylemiş ve ABD için yeni bir "refah çağı" vadetmişti.
Gümrük vergileri nedir ve nasıl uygulanır?
Gümrük vergileri diğer ülkelerden ithal edilen ürünlere uygulanır.
Örneğin 100 dolarlık bir ürüne yüzde 25 gümrük vergisi uygulanıyorsa, o ürünü ithal eden şirket devlete 25 dolar vergi öder.
Şirketler bu maliyeti genellikle fiyatına ekleyerek tüketicilere yansıtır.
Trump neden gümrük vergisi getiriyor?
Gümrük vergileri Trump'ın ekonomik vizyonunun kritik bir parçası. "Gümrük" kelimesinin en sevdiği kelime olduğunu söylüyor.
Bu vergiler sayesinde ABD'li tüketicilerin daha fazla yerli üretim ürün satın alacağını, böylece ülke ekonomisinin büyüyeceğini ve vergi gelirlerinin de artacağını savunuyor.
Bu politikasının ekonomik küçülmeye yol açabileceği eleştirilerineyse karşı çıkıyor.
Öte yandan Ticaret Bakanı Howard Lutnick, ekonomik küçülmeye yol açsa bile gümrük vergilerinin buna değeceğini söylemişti.
ABD'de fiyatlar artar mı?
Ekonomistler, şirketlerin gümrük vergilerini tüketicilere yansıtması nedeniyle ürün fiyatlarının artmasını bekliyor.
Biradan viskiye, avokadodan benzine kadar her şey bundan etkilenebilir.
Trump'ın ilk sıradaki hedefiyse ithal arabalar.
ABD geçen yıl 240 milyar dolarlık araba ithal etmiş, bunlar ülkedeki satışların yaklaşık yarısını oluşturmuştu.
Bugünden itibaren ithal araçlara yüzde 25 gümrük vergisi uygulanacak. Araç parçaları da muhtemelen Mayıs'tan itibaren aynı vergiden etkilenecek.
Trump'ın Kanada ve Meksika'ya getirdiği gümrük vergileri araç fiyatlarını zaten artırmıştı.
Otomobil şirketlerinin üretim zinciri bir ürünü tamamlayana kadar, bu üç ülke arasındaki sınırı defalarca aşıyor.
Anderson Economic Group analistlerine göre Meksika ve Kanada'da üretilen parçalar kullanan araçların fiyatları 4 bin ile 10 bin dolar arasında artabilir.
Trump'ın gümrük vergileri Türkiye'yi nasıl etkileyebilir?
Ticaret Bakanlığı verilerine göre 2024 Aralık ayında ABD, 1,5 milyar dolar ile Türkiye'nin en fazla ihracat yaptığı ikinci ülke oldu.
TÜİK verilerine göre Aralık ayında Türkiye'nin ihracatının %6,4'ü ABD'ye yapıldı.
Bazı uzmanlar bu vergilerin kur baskısı oluşturabileceğini ve Türkiye'nin faaliyet gösterdiği pazarlardaki dengeleri değiştirebileceğini söylüyor.
Uluslararası danışmanlık şirketi Teneo'nun eş başkanı ve jeopolitik risk danışmanı Wolfango Piccoli, ABD ithalatçılarının, pahalanan Çin mallarına alternatif arayacağını, bu durumun da Türkiye için alan açabileceğini söylüyor.
"Türkiye rekabet avantajı olan giyim, araba parçaları ve ev eşyaları gibi sektörlerde pazar payı kazanabilir. Ancak bu olası kazanım muhtemelen küçük olacaktır."
Çin'in ABD'den gördüğü "hasmane tutum" nedeniyle üretimini başka ülkelerde satmaya başladığını belirten ekonomist Prof. Hayri Kozanoğlu da, ABD'nin bu süreçte başvurduğu alternatif üreticilerin arasında Türkiye'nin bulunmadığını belirtiyor.
"Türkiye'nin bu anlamda özel bir konumu yok, çünkü işçi ücretlerinin en düşük olduğu ülkelere göre maliyeti yüksek. Coğrafi olarak da çok pratik bir şey değil Türkiye'ye kaydırma."
ABD devletinin finansal kalkınma kurumu Overseas Private Investment Corporation (OPIC) eski danışmanı Faruk Kahraman ise Türkiye'deki üreticilerin ABD pazarında "bir kültür çatışması yaşadıklarını" ve ihracat payını artırmalarının "zor olacağını" söylüyor.
Türk-Amerikan İşadamları Derneği Başkanı Ecevit Sanlı ise Türkiye'nin ABD için alternatif tedarikçi konumuna gelebileceğini ve tekstil, otomotiv yan sanayi ve kimya sektörlerinde yeni ihracat fırsatları doğabileceğini belirtiyor.
Diğer ülkeler ABD'ye nasıl yanıt verdi?
Trump'ın gümrük vergisi uyguladığı ülkeler de karşılık olarak ABD'den ithal edilen ürünlere yönelik gümrük vergilerini artırdı.
Çin bazı ABD tarım ürünlerine yüzde 10-15 arası vergi getirdi. ABD'nin havacılık, savunma ve teknoloji şirketlerini etkileyen adımlar da attı.
AB 1 Nisan'dan itibaren, ABD'den 26 milyar euroluk ithalatı etkileyecek yeni gümrük vergilerini uygulamaya koydu. Bunlar 13 Nisan itibarıyla tamamen hayata geçmiş olacak. Teknelerden motosikletlere, viskiden çeliğe kadar pek çok ürün bundan etkilenecek.
Kanada ABD'den ithal edilen çelik, alüminyum ve bir dizi başka ürüne yüzde 25 gümrük vergisi getirdi. 2 Nisan'da ek ergiler gelebilir.
Meksika ise ABD ile müzakereler sürerken yeni bir gümrük vergisi açıklamamaya karar verdi.
Bütün bunlar küresel ticaret savaşı endişelerine yol açtı, altının değer kazanmasına ve ABD borsasının düşmesine yol açtı.
Dünyadan nasıl tepkiler geldi?
Çin Ticaret Bakanlığı ABD'nin yeni gümrük vergileri kararını kınadı ve "kararlı karşı önlemler" alacaklarını duyurdu.
"Tarih, gümrük vergilerinin ABD'nin kendi sorunlarını çözmediğini kanıtladı," denilen açıklamada şu ifadeler yer aldı:
"Bu durum, ABD'nin çıkarlarına zarar vermekle kalmayıp küresel ekonomik büyümeyi, sanayi ve tedarik zincirlerinin istikrarını da tehdit ediyor."
Öte yandan, Çin'in ABD Büyükelçisi, tarifeler listesinde Tayvan'ın ayrı bir "ülke" olarak gösterilmesine tepki gösterdi.
Avrupa Komisyonu Başkanı Ursula von der Leyen, gümrük vergilerinin dünya ekonomisine büyük darbe vuracağını ve "dünya çapında milyonlarca insan için vahim sonuçlar doğuracağını" söyledi.
"Birçoğunuzun en eski müttefikimiz tarafından hayal kırıklığına uğradığını biliyorum," diyen von der Leyen, "Bunun kaçınılmaz etkilerine hazırlıklı olmalıyız." ifadelerini kullandı.
Trump yönetiminin yüzde 10 vergi uyguladığı Avustralya'da Başbakan Anthony Albanese kararın "mantıksal hiçbir dayanağı olmadığını" söyledi.
Albanese "Bu, bir dostun yapacağı bir hareket değil" dedi.
İsveç Başbakanı Ulf Kristersson, "Bir ticaret savaşı istemiyoruz... ABD ile birlikte ticaret ve iş birliği yoluna geri dönmek istiyoruz, böylece ülkelerimizdeki insanlar daha iyi bir yaşam sürebilir" dedi.
Güney Kore Geçici Devlet Başkanı Han Duck-Soo, "Küresel ticaret savaşı artık bir gerçeklik haline geldi. Hükümet, ticaret krizini aşmak için tüm imkanlarını seferber etmeli" dedi.
Kolombiya Dışişleri Bakanı Laura Sarabia, "Ulusal sanayimizi ve ihracatçılarımızı korumak amacıyla alınan önlemleri inceliyoruz" ifadelerini kullandı.
Brezilya hükümeti tarafından yapılan açıklamada, "İkili ticarette mütekabiliyeti sağlamak için tüm olası adımları değerlendiriyoruz. Buna, Dünya Ticaret Örgütü'ne başvurmak da dahil" ifadeleri yer aldı.
Amerikan iş dünyası ne dedi?
Trump'ın duyurduğu tarife açıklaması, ABD'li iş dünyası lobi grupları tarafından büyük ölçüde eleştirildi.
Gruplar, yeni gümrük vergilerinin operasyonları üzerindeki etkisinden endişe duyduklarını ifade etti.
Örneğin Çin'den ithal edilen çoğu mala mevcut vergilere ek olarak toplamda yüzde 34'lük bir ek vergi uygulanacak olması ticaret gruplarının tepkisini topladı.
AFP'nin aktardığına göre, Ulusal Restoranlar Birliği yaptığı yazılı açıklamada, "Bu ölçekte yeni tarifelerin uygulanması, işletmecilerinin restoranlarını açık tutmak için üstesinden gelmek zorunda kalacakları değişiklik ve aksaklıklar yaratacaktır" ifadeleri yer aldı.
Ulusal İmalatçılar Derneği Başkanı Jay Timmons, "İmalatçılar için riskler daha yüksek olamazdı" dedi.
ABD'deki birçok imalatçının zaten düşük kâr marjlarıyla çalıştığını vurgulayan Timmons şöyle devam etti:
"Yeni gümrük vergilerinin yüksek maliyetleri yatırımları, istihdamı, tedarik zincirlerini ve dolayısıyla Amerika'nın diğer uluslarla rekabet etme ve önde gelen üretim süper gücü olarak liderlik etme yeteneğini tehdit ediyor."
Yale Üniversitesi Bütçe Laboratuvarı'nın yakın tarihli bir analizinde, ithalata uygulanan yüzde 20'lik genel bir tarifenin ortalama ABD hanehalkına en az 3 bin 400 dolarlık bir maliyet getirebileceği tahmin edildi. Bu, pek çok Amerikalı için hayat pahalılığını oldukça artıracak bir dönem olarak yorumlandı.
Tüketici Teknolojisi Derneği Başkanı Gary Shapiro yaptığı açıklamada, "Yeni tarifeler, Amerikalılar üzerinde büyük vergi artışlarıdır; bu, enflasyonu artıracak, ana caddelerdeki işleri yok edecek ve ABD ekonomisi için bir resesyona neden olabilecek" dedi.
Shapiro, "Bu tarifeler tüketici fiyatlarını yükseltecek ve ticaret ortaklarımızı misilleme yapmaya zorlayacak" diye ekledi.
Birçok birliğin yoğun eleştirilerine rağmen, bazı lobi grupları da duyuruya daha olumlu yaklaştı.
Amerikan İmalat Birliği Başkanı Scott Paul, "Bugünkü ticaret eylemi, yerli imalatçıları ve Amerika'nın işçilerini önceliklendiriyor" dedi.
Paul, Trump'ın duyurusunu "doğru yönde atılmış gerekli bir adım" olarak nitelendirdi.
KAYNAK: BBC Türkçe
