Gürsel Tokmakoğlu
Hava Kuvvetleri İstihbarat Eski Daire Başkanı
Trump ve Putin dünyayı karanlığa mı sürüklüyor?
Ukrayna neden bu duruma düşürüldü?
Budapeşte Memorandumu neden yok sayıldı?
Nükleer tehdit bitti mi?
Kiev'e kimler güvence verebilir?
Sorun hem Putin hem Trump
Ukrayna'nın Rusya tarafından işgali ABD ve Rusya'nın anlaşmazlığına dayanır.
Anlaşabilselerdi Rusya-Ukrayna Savaşı olmayacaktı.
Ne acıdır ki, bugün Ukrayna'nın barışa zorlanması da bu iki büyük güce, ABD ve Rusya'ya bağlı.
Rusya, Ukrayna'ya işgal harekâtı başlatmakla kendi garantörlüğünü çiğnedi.
İmzası olan Budapeşte Anlaşması'nı hiçe saydı.
Budapeşte Anlaşması'nı, yani uluslararası bir belgeyi ihlal ettiği nedenle (2014 ve 2022 sonrası bugüne dek), ABD ve Birleşik Krallık başta olmak üzere, Batı dünyası Rusya karşısında cephe oldu ve fiilen Ukrayna'yı destekledi.
Ancak Donald Trump yönetimi işbaşına gelir gelmez ABD'nin imzasını yok saydı (2025).
Uluslararası sistem de AGİT de çöküşte.
Amerika Birleşik Devletleri'nin son iktidarı Trump idaresinde olup bitenler ibretlik.
Bütün değerler altüst olmuşa benziyor.
Avrupa durumu toparlamaya yeterli değil, Londra ve Paris başta olmak üzere Avrupa başkentleri bu durumdan nasıl çıkacaklarını düşünüyorlar.
Karşılarında Rusya vardı, ama bu kez Trump yönetimi de sorunun temel öznesi konumunda.
Budapeşte güvencesi
Sovyetler Birliği dağılıyorken (1991), dünyada en büyük üçüncü, ABD ve Rusya'dan sonra gelen, nükleer güce sahip ülke Ukrayna idi.
Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı/Konferansı (AGİT/K) ile Nükleer Silahların Yayılmasını Önleme Anlaşması (NPT) kapsamında, 1994'te, Belarus, Kazakistan ve Ukrayna, Budapeşte Memorandumunu imzaladılar.
Peki bu Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği'nden (SSCB) dağılan üç ülke neyin karşılığında nükleer silahlarını geri verdiler, hem tamamını.
Peki, bu ülkeler kimlere güvendiler?
Memorandumda Amerika Birleşik Devletleri, Birleşik Krallık ve Rusya Federasyonu bir nevi garantör ülkelerdi.
Daha sonra buna Çin ve Fransa da dahil oldu.
Neyin karşılığında?
Memorandumun birinci maddesi, her imzacı ülkeyi Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Konferansı (AGİK) nihai senedi ilkelerine uygun olarak, "mevcut sınırlar içindeki bağımsızlığına ve egemenliğine saygı göstermeye yükümlü" kılıyor.
Bugün Ukrayna'nın toprak bütünlüğünü kimler savunuyor, bir bakın.
Böyle olduğu halde Rusya, 2014 yılında Kırım'ı işgal etti, Donbas'ta idareye müdahale etti ve nihayette 2022'de Ukrayna'nın geneline işgal girişimini başlattı, bu olmayınca da Ukrayna'nın doğusunu işgal etti.
Savaş devam ediyor ve halen bu durumda Ukrayna topraklarının yaklaşık yüzde 20'si Rus işgali altında.
