Georgina Rannard
İklim ve Bilim Muhabiri
Santorini / Yunanistan
Santorini'nin sarp kayalıklarının tepesinde milyonlar değerinde dünyaca ünlü bir turizm endüstrisi yer alıyor. Altında ise fokurdayan büyük bir patlama riski var.
Büyük bir antik patlama, geniş bir krater ve at nalı şeklinde bir kenar bırakarak rüya gibi Yunan adasını ortaya çıkarttı.
Şimdi bilim insanları ilk kez bir sonraki büyük felaketin ne kadar tehlikeli olabileceğini araştırıyor.
BBC News, ipucu arayan İngiliz araştırma gemisi Discovery'de bir gün geçirdi.
Sadece birkaç hafta önce, Santorini'nin 11 bin sakininin neredeyse yarısı, ada bir dizi deprem yaşarken kaçmak zorunda kalmıştı.
Döner restoranlar, AirBnB'den kiralanan evlerdeki jakuziler ve zengin volkanik topraklardaki üzüm bağlarıyla dolu beyaz köylerin altında, iki tektonik plakanın yerkabuğunda öğütüldüğünü hatırlatmıştı.
İngiltere'nin Ulusal Oşinografi Merkezi'nde son derece tehlikeli denizaltı volkanları konusunda uzman olan Prof. Isobel Yeo bu göreve liderlik ediyor.
Dünyadaki volkanların yaklaşık üçte ikisi su altında, ancak bunlar neredeyse hiç izlenmiyor.
"Vezüv gibi daha ünlü olanlara kıyasla, tehlikelerini anlamak açısından biraz 'gözden ırak, gönülden ırak' gibi" diyor profesör, güvertede iki mühendisin araba büyüklüğünde bir robotu geminin bordasından çekişini izlerken.
Depremlerin hemen ardından gelen bu çalışma, bilim insanlarının ne tür sismik işaretlerin volkanik bir patlamanın yakın olduğunu gösterebileceğini anlamalarına yardımcı olacak.
Isobel, Santorini'nin son patlamasının 1950'de olduğunu, ancak 2012 gibi yakın bir tarihte bir "huzursuzluk dönemi" yaşandığını söylüyor.
Magma volkanların odalarına akmış ve adalar "şişmiş".
Isobel "Sualtı volkanları gerçekten büyük, gerçekten yıkıcı patlamalara yol açabilir yapabilir" diyor:
"Küçük patlamalara ve yanardağın güvenli davranmasına alıştıysanız, yanlış bir güvenlik duygusuna kapılıyorsunuz. Bir sonrakinin de aynı olacağını varsayıyorsunuz ama olmayabilir de."
'Deprem fırtınasının' merkezindeki Santorini'de 3600 yıl önce ne yaşandı?
2022'de Büyük Okyanus'ta meydana gelen Hunga Tunga patlaması bugüne kadar kaydedilen en büyük sualtı patlamasına yol açmış, Atlantik Okyanusu'nda tsunami yaratmış ve şok dalgaları İngiltere'de bile hissedilmişti.
Yanardağın yakınındaki Tonga'daki bazı adalar haritadan silindi.
Gemide ayaklarımızın altında, 300 metre derinlikte fokurdayan sıcak bacalar var.
Yeryüzündeki bu çatlaklar deniz tabanını, çıkıntılı kayalar ve gaz bulutlarından oluşan parlak turuncu bir dünyaya dönüştürüyor.
Isobel "Bazı gezegenlerin yüzeyi hakkındaki bilgimiz, Santorini açıklarındaki deniz tabanı hakkındaki bilgimizden daha fazla" diyor.
Robot, sıvıları, gazları toplamak ve kaya parçalarını koparmak için deniz tabanına iniyor.
Bu bacalar hidrotermal, yani çatlaklardan sıcak su çıkıyor ve genellikle volkanların yakınında oluşuyorlar.
Isobel ve dünyanın dört bir yanından 22 bilim insanının bir ay boyunca bu gemide bulunmasının nedeni de bu.
Şimdiye kadar hiç kimse, bu bacalardaki deniz suyu magma ile karıştığında bir yanardağın daha fazla mı yoksa daha az mı patlayıcı hale geldiğini anlayamadı.
Isobel şöyle açıklıyor:
"Hidrotermal sistemin haritasını çıkarmaya çalışıyoruz. Bu, karada harita yapmaya benzemiyor.
"Dünyanın içine bakmak zorundayız."
Discovery, Santorini'nin patlama çukurunu araştırıyor ve adanın yaklaşık 7 km. kuzey doğusunda, bu bölgedeki diğer büyük yanardağ olan Kolumbo'ya doğru gidiyor.
İki yanardağın yakında patlaması beklenmiyor ancak bu sadece bir zaman meselesi.
Deprem krizi sırasında her gün toplanan hükümet acil durum grubunun bir üyesi olan Prof. Paraskevi Nomikou, keşif gezisinin Yunanistan'ın Sivil Koruma Kurumu için veri setleri ve jeolojik tehlike haritaları oluşturacağını belirtiyor.
Ege kıyılarında tsunami riski arttı mı?
Kendisi de Santorinili ve büyükbabasından geçmişteki depremleri ve patlamaları dinleyerek büyümüş.
Yanardağ ona jeolog olması için ilham vermiş.
"Bu araştırma çok önemli, çünkü yerel halkı volkanların ne kadar aktif olduğu konusunda bilgilendirecek ve bir patlama sırasında erişimin yasak olacağı alanın haritasını çıkaracak" diyor.
Santorini deniz tabanının hangi bölümlerinin en tehlikelileri olduğunu ortaya çıkaracağını da ekliyor.
Bu görevler inanılmaz derecede pahalı olduğundan, bilim insanları 12 saatlik vardiyalar halinde çalışırken Isobel gece gündüz deneyler yapıyor.
Newfoundland'daki Kanada Memorial Üniversitesi'nde profesör olan John Jamieson, bize bacalardan çıkarılan volkanik kayaları gösteriyor.
"Sakın dokunma" diye uyarıyor, "İçi arsenik dolu."
Altın tozlu siyah ve turuncu bir beze gibi görünen bir diğerini göstererek şöyle açıklıyor:
"Bu gerçek bir gizem - neden yapıldığını bile bilmiyoruz."
Bu kayalar volkanın içindeki sıvı, sıcaklık ve malzemenin tarihini anlatıyor:
"Bu, diğerlerinden farklı bir jeolojik ortam - gerçekten heyecan verici."
Ancak görevin kalbi, dört kişinin duvara monte edilmiş ekranlara baktığı güvertedeki karanlık bir nakliye konteynerinde atıyor.
İki mühendis, bir oyun konsoluna yakışacak bir kumanda kolu kullanarak su altı robotunu yönlendiriyor.
Isobel ve Paraskevi, robotun bulduğu bir sıvı havuzunda ne olduğuna dair teorilerini paylaşıyor.
Volkanın çevresinde, sistem içinde hareket eden ve kırılmalara neden olan sıvının yol açtığı çok küçük depremler kaydettiler. Isobel bize kırıkların yankılandığı bir ses kaydı dinletiyor. Sanki bir gece kulübündeki bas seslerin yükselip alçalması gibi.
Elektromanyetik bir alan göndererek sıvının kayalar içinde nasıl hareket ettiğini belirlediler.
Bu, hidrotermal sistemin bir patlamanın meydana geldiği volkanın magma odasına nasıl bağlandığını gösteren 3 boyutlu bir harita oluşturuyor.
"Biz insanlar için bilim yapıyoruz, bilim insanları için bilim değil. İnsanların kendilerini güvende hissetmelerini sağlamak için buradayız" diyor Paraskevi.
Santorini'de yaşanan son deprem krizi, ada sakinlerinin sismik tehditlere ne kadar açık olduğunu ve turizme ne kadar bağımlı olduklarını gözler önüne serdi.
Karada ise fotoğrafçı Eva Rendl, düğün çekimleri için en sevdiği yerde benimle buluştu. Şubat ayında meydana gelen depremler sırasında kızıyla birlikte adayı terk etmiş.
Şimdi geri döndü ama işler daha yavaş. "İnsanlar rezervasyonlarını iptal etti. Normalde çekimlere Nisan'da başlarım ama ilk işim Mayıs'a kaldı" diyor Eva.
Santorini'nin lüks kasabası Oia'nın ana meydanında, İngiliz-Kanadalı turist Janet bize 10 kişilik grubundan altısının tatillerini iptal ettiğini söylüyor.
Deprem ve yanardağ olasılıkları hakkında daha doğru bilimsel bilgilerin, insanların kendilerini daha güvende hissetmelerine yardımcı olacağına inanıyor.
"Google uyarılarını alıyorum, bilim insanlarının uyarılarını alıyorum ve bu kendimi güvende hissetmeme yardımcı oluyor" diyor.
Ancak Santorini her zaman rüya gibi bir yer olacak.
Imerovigli'de, mükemmel kareyi yakalamak için kavisli çatılara tırmanan iki kişi görüyoruz.
Sadece 15 dakikadır evli olan çift Letonya'dan gelmiş ve adanın sualtı riskleri onları yıldırmamış.
Eşi Kristina'yla birlikteyken "Aslında bir volkanın yanında evlenmek istiyorduk" diyor Tom.
Katkıda bulunanlar: Tom Ingham ve Kevin Church
Bu haber, BBC gazetecileri tarafından hazırlandı ve kontrol edildi. Bir pilot proje kapsamında çevirisinde yapay zekadan da faydalanıldı.
